Anh Chi
 Nhà văn Ngọc Giao. |
Nhà văn Ngọc Giao (1911-1997) nổi danh từ thời kỳ 1930-1945, hội viên Hội Nhà văn Việt Nam năm 1957, là tác giả của hơn 300 truyện ngắn, tám tiểu thuyết và nhiều truyện thiếu nhi, phóng sự, bút ký, tản văn... Ðó là một sự nghiệp lớn! Nhân 100 năm ngày sinh của ông, ngày 5-5-2011, Hội Nhà văn Việt Nam tổ chức hội thảo về cuộc đời và văn chương của nhà văn Ngọc Giao.
Ngọc Giao bắt đầu nghiệp văn vào những ngày khởi đầu giai đoạn 1930 - 1945, một trong những giai đoạn đạt tới thành công đỉnh cao trong lịch sử văn chương nước nhà. Thời kỳ này, tờ báo văn chương có uy tín bậc nhất là tuần báo Tiểu thuyết Thứ bảy (TTTB), quy tụ những cây bút được bạn đọc đương thời rất mến mộ, nhiều người sau này đã được lịch sử văn học ghi nhận là những tác gia tiêu biểu của nền văn chương Việt Nam hiện đại. Ngọc Giao là tác giả trụ cột của TTTB, ông vừa là Thư ký toà soạn, vừa là nhà văn thường xuyên có tác phẩm đăng trên chuyên mục Truyện ngắn. Hầu như tuần nào ông cũng viết được một truyện ngắn. Ðó là chưa kể, ông còn có nhiều tác phẩm đăng trên các báo khác, như Ngọ báo, Tao đàn, Tri tân, Phổ thông...
Ngọc Giao còn viết tiểu thuyết, như các tiểu thuyết Cơn gió bấc (nxb Tân Dân xuất bản năm 1938), Ðất (nxb Cây Thông xuất bản năm 1940)... Nêu một vài thông tin như vậy để thấy sức sáng tạo của Ngọc Giao dồi dào đến ngần nào! Và đáng nói hơn, Ngọc Giao đã nhanh chóng trở thành một nhà văn được bạn đọc yêu mến, bởi một giọng văn trữ tình, tinh tế và bởi văn ông chứa đựng những xúc cảm nhân bản sâu lắng. Sau rất nhiều năm kể từ khi những tác phẩm của Ngọc Giao ra đời, đến nay đọc lại, chúng ta vẫn thấy bồi hồi thương cảm những phận người nơi một cái ga xép chơ vơ giữa cánh đồng và trong dăm bảy cái lều là những người nhà quê sống như cỏ cây (truyện Ga xép). Những truyện Phấn hương, Tết cô đầu, Kim Dung, đến nay vẫn khiến chúng ta xót xa cho những kiếp nghệ sĩ nghèo, những đào nương, kép hát trong cảnh sống cô đơn, tàn tạ buổi cuối đời. Những cảnh đời được lột tả sắc nét đến trần trụi trong Ra tỉnh, Xóm nghèo ăn Tết chó, còn khiến chúng ta đau lòng... Ðể đánh giá tài năng văn chương cũng như vị trí của nhà văn Ngọc Giao trong giai đoạn văn học 1930 - 1945, chúng tôi rất đồng cảm với nhà văn Phong Lê khi ông nhận định: 'Phấn hương (Tân Dân xuất bản 1939) và Cô gái làng Sơn Hạ (Tân Dân xuất bản 1942) là hai tập truyện đủ đưa Ngọc Giao vào hàng ngũ thành danh trước năm 1945, giống như Thạch Lam với Gió đầu mùa, Nắng trong vườn; Nguyễn Tuân với Vang bóng một thời; Thanh Tịnh với Quê mẹ; Hồ Dzếnh với Chân trời cũ; Bùi Hiển với Nằm vạ; Tô Hoài với O chuột, Nhà nghèo...' - (Tạp chí Kiến thức ngày nay số 472).
Nhận định về những sáng tác của Ngọc Giao, người thì cho ông là nhà văn lãng mạn, người thì coi ông là nhà văn hiện thực. Nhưng một nhà nghiên cứu có uy tín lớn đã nhận xét: 'Gọi ông là hiện thực hoặc lãng mạn đều không thật sát hợp, vì dường như ông đứng ở chỗ giáp ranh hoặc trong ông có cả hai'. Chúng tôi không nghĩ như vậy. Trên tiến trình văn chương thế giới, Chủ nghĩa lãng mạn xuất hiện ở châu Âu, tiêu biểu nhất là ở Pháp, từ Cách mạng tư sản 1789. Phải đến 60 năm sau, vào giữa thế kỷ 19, Chủ nghĩa hiện thực mới xuất hiện ở châu Âu. Ðến những năm hai mươi của thế kỷ 20, văn chương lãng mạn và văn chương hiện thực châu Âu hầu như cùng lúc tràn vào đời sống văn hóa xã hội nước ta, nó trở thành một trong những tác nhân mạnh nhất khiến văn chương Việt Nam có bước phát triển mạnh mẽ. Bởi tâm trạng của dân ta, nhất là tâm trạng của các tầng lớp dân chúng thành thị rất nhiều trăn trở, bức xúc trước thực trạng đất nước, nên hầu hết các nhà văn có tài và tâm huyết với đời, đều viết theo 'khuynh hướng tả thực', như đương thời người ta đã gọi. Ðương nhiên, các nhà văn ta, nhất là những người có tài và có tri thức, đều đọc văn chương lãng mạn cùng văn chương hiện thực thế giới, để tiếp thu những giá trị trong đó. Những giá trị ấy là văn hóa. Cũng như các tài năng văn chương khác cùng thời, Ngọc Giao tiếp thu những giá trị văn hóa trong văn chương châu Âu, và làm nhà văn của cuộc sống Việt Nam, cuộc sống có cội nguồn quá khứ từ ông bà cha mẹ, và cuộc sống ngổn ngang trăm mối mà thật nhiều nỗi khổ đau, chua xót, diễn ra hằng ngày, ngay trước mắt ông. Trong cuộc sống ấy, có người thuộc dòng tôn thất giàu sang, danh vọng ở Huế đã sa sút, ra tá túc ở một xó nhỏ phố Khâm Thiên, làm nghề dạy đàn, nhưng suốt ngày nằm mọp bên bàn đèn thuốc phiện, cô con gái tên Hương đẹp như hương như hoa hầu hạ. Kết cục, để có tiền cho cha sống, Hương phải bán thân cho nhà thổ... (truyện Ông thầy đờn). Chỉ là một truyện ngắn, nhưng nó đủ hé mở cho người đọc thấy cảnh suy sụp tang thương của một thời đại cũ kỹ già nua. Trong cuộc sống ấy, có những kẻ háo danh thèm được gọi là văn sĩ, đã dấn thân vào nghiệp văn chương để rồi bị ăn những quả lừa của đám người nhốn nháo trong cái chợ văn chương ê ẩm (các truyện Quan báo, Tôi là thi sĩ). Cái xã hội thuộc địa ấy, đầy những nghịch cảnh, nhất là những nghịch cảnh của loại người sống dưới đáy. Ngọc Giao nhìn rõ bản chất sự đời, do bị xô đẩy đến hết đường sống, con người đã mất hết sự trong sạch và đã làm những việc bất lương, như các nhân vật trong Ông thầy đờn, Tội lỗi ngoài ngưỡng cửa, Người cha...
Như ta đã biết, Vũ Trọng Phụng tả thực vô cùng sắc sảo, có khi sắc nhọn đến tàn nhẫn. Nguyễn Công Hoan thì lột tả hết cái xấu của con người ra và cười thật chua cay. Còn Ngọc Giao, chúng tôi nghĩ, ông đã phơi bày trên trang sách những số phận đắng cay của các kỹ nữ, gái điếm với một sự xót thương; mô tả thân phận của anh mõ làng, người đưa thư, cô gái muộn chồng...với một sự cảm thông, chia sẻ. Ngọc Giao viết không ít truyện tình ái, nhiều nhân vật nữ bị sa vào giang hồ, trụy lạc. Nhưng ông không đặc tả các cảnh trụy lạc, mà dùng một lối diễn tả tinh tế đủ để người đọc hiểu được trạng huống trụy lạc. Có thể nói, đó là tình thương của ông đối với nhân vật của mình, cũng là đối với người đời. Ðọc Ngọc Giao, chúng ta cảm thấy ông luôn khát khao một cuộc sống trong sạch và lương thiện cho mỗi người, cho xã hội con người!
Trong nhiều tác phẩm của Ngọc Giao còn có một miền cuộc sống nằm thật sâu trong tâm khảm nhà văn, đó là ký ức của riêng ông. Ông viết về nó, như Nguyên Hồng viết Những ngày thơ ấu; lại như Hồ Dzếnh viết Chân trời cũ. Trong miền cuộc sống này, rất đậm hình bóng một người mẹ qua đời quá sớm, để lại trên quê nhà quạnh quẽ một đứa con cô đơn với tuổi thơ nhiều buồn tủi. Bà nhập vào nhiều nhân vật người mẹ, hoặc người vợ trong các tác phẩm Một chuyện của lòng, Những hình bóng cũ, Những ngày thơ ấu, Ðiêu tàn... Nhà văn viết về ký ức của riêng ông, nhưng khi thành tác phẩm, nó như là ký ức của xã hội đương thời. Bởi, không ít người trong xã hội đang sống với tâm trạng không tìm thấy hạnh phúc trong thực tại; họ muốn dựa vào quá khứ, nhưng quá khứ cũng đầy thương đau, xa xót. Ở những tác phẩm nặng về hoài niệm này, văn chương Ngọc Giao hay lạ lùng. Những trang văn của một tâm hồn có chút yếu đuối, nhưng thật giàu mỹ cảm, viết về mẹ, cha, về những người thân yêu, đã làm nên một Ngọc Giao đặc sắc, hơn người!...
Những ngày Hà Nội tạm bị chiếm, một người bạn là Tam Lang Vũ Ðình Chí đã mời ông cùng làm tờ báo Lẽ sống. Chỉ thời gian ngắn, Lẽ sống bị đóng cửa; các ông lại xin ra tờ Lên đường. Rồi Lên đường cũng bị buộc đình bản; các ông tiếp tục xin ra báo Công tội... Trong lưới kiểm duyệt khắc nghiệt, thậm chí chính quyền bù nhìn có thể đàn áp, Ngọc Giao vẫn viết. Những truyện ngắn tả thực của ông như Cát bụi, Cụ Quận ăn tết vui rất đậm tính phê phán. Ông viết một loạt phóng sự như Buôn xác, Ông chọc tiết, Hoang thai, Ông Kễnh, Cuội già...với cách tả thực, phê phán hết sức sắc nhọn. Bộ tiểu thuyết gồm hai tập, tập đầu là Ðất, xuất bản năm 1940, tập tiếp theo là Xã Bèo - người của đất, Ngọc Giao viết trong lòng Hà Nội tạm bị chiếm. Nội dung bộ tiểu thuyết tâm lý xã hội này ông ấp ủ nhiều năm trời: người nông dân dù gì cũng gắn bó sống chết với quê cha đất tổ, với làng mạc ruộng đồng.
Với tài năng nắm bắt tâm lý nhân vật, Ngọc Giao viết nhiều nhất về những kiểu người chỉ Hà Nội mới có. Ðó là ông Lâm, chủ quán cà-phê chuyên sưu tầm tranh và chữ ký của các nghệ sĩ. Ðó là Vũ Ðình Long, chủ nhà in Tân Dân mà ông gọi là 'tiên ông'. Ðó là Lan Khai si mê sách một cách kỳ khu... Với giọng văn trữ tình và tinh tế, Ngọc Giao viết nhiều bài ký về đời sống người Hà Nội xưa và nay, như những 'đặc sản' riêng Hà Nội mới có. Ðó là thú chơi cây cảnh, là chuyện sân khấu với biết mấy vui buồn, là nghề in ấn, là chuyện những hành khất - thi nhân dân gian cứ đêm Ba mươi là gõ ống nứa và đọc vè chúc Tết các chủ nhà để xin ăn... Chúng tôi nghĩ, không nhà văn nào viết về Hà Nội với lối văn phong tục mà hay thấm thía như ông. Trong lần nở hoa thứ hai, cây lão mai Ngọc Giao dường như dâng cả cho Hà Nội, mảnh đất thân yêu đã nuôi dưỡng mình suốt đời. Và rồi, bài ký Hà Nội cũ nằm đây viết tháng 5-1996, một năm trước khi nhà văn qua đời, là tác phẩm chứa đựng những tâm sự cuối cùng, nặng nỗi quan hoài của ông với bãi An Dương nơi ông cùng Thâm Tâm, Trần Huyền Trân, Nguyễn Bính... từng nương náu một thời gian. Tác phẩm văn chương này đẹp lạ thường, nó như đợt hoa cuối cùng của cây lão mai Ngọc Giao, đem trút hết cả cho Hà Nội.
(nguồn:bao nhandan)
Ngọc Giao còn viết tiểu thuyết, như các tiểu thuyết Cơn gió bấc (nxb Tân Dân xuất bản năm 1938), Ðất (nxb Cây Thông xuất bản năm 1940)... Nêu một vài thông tin như vậy để thấy sức sáng tạo của Ngọc Giao dồi dào đến ngần nào! Và đáng nói hơn, Ngọc Giao đã nhanh chóng trở thành một nhà văn được bạn đọc yêu mến, bởi một giọng văn trữ tình, tinh tế và bởi văn ông chứa đựng những xúc cảm nhân bản sâu lắng. Sau rất nhiều năm kể từ khi những tác phẩm của Ngọc Giao ra đời, đến nay đọc lại, chúng ta vẫn thấy bồi hồi thương cảm những phận người nơi một cái ga xép chơ vơ giữa cánh đồng và trong dăm bảy cái lều là những người nhà quê sống như cỏ cây (truyện Ga xép). Những truyện Phấn hương, Tết cô đầu, Kim Dung, đến nay vẫn khiến chúng ta xót xa cho những kiếp nghệ sĩ nghèo, những đào nương, kép hát trong cảnh sống cô đơn, tàn tạ buổi cuối đời. Những cảnh đời được lột tả sắc nét đến trần trụi trong Ra tỉnh, Xóm nghèo ăn Tết chó, còn khiến chúng ta đau lòng... Ðể đánh giá tài năng văn chương cũng như vị trí của nhà văn Ngọc Giao trong giai đoạn văn học 1930 - 1945, chúng tôi rất đồng cảm với nhà văn Phong Lê khi ông nhận định: 'Phấn hương (Tân Dân xuất bản 1939) và Cô gái làng Sơn Hạ (Tân Dân xuất bản 1942) là hai tập truyện đủ đưa Ngọc Giao vào hàng ngũ thành danh trước năm 1945, giống như Thạch Lam với Gió đầu mùa, Nắng trong vườn; Nguyễn Tuân với Vang bóng một thời; Thanh Tịnh với Quê mẹ; Hồ Dzếnh với Chân trời cũ; Bùi Hiển với Nằm vạ; Tô Hoài với O chuột, Nhà nghèo...' - (Tạp chí Kiến thức ngày nay số 472).
Nhận định về những sáng tác của Ngọc Giao, người thì cho ông là nhà văn lãng mạn, người thì coi ông là nhà văn hiện thực. Nhưng một nhà nghiên cứu có uy tín lớn đã nhận xét: 'Gọi ông là hiện thực hoặc lãng mạn đều không thật sát hợp, vì dường như ông đứng ở chỗ giáp ranh hoặc trong ông có cả hai'. Chúng tôi không nghĩ như vậy. Trên tiến trình văn chương thế giới, Chủ nghĩa lãng mạn xuất hiện ở châu Âu, tiêu biểu nhất là ở Pháp, từ Cách mạng tư sản 1789. Phải đến 60 năm sau, vào giữa thế kỷ 19, Chủ nghĩa hiện thực mới xuất hiện ở châu Âu. Ðến những năm hai mươi của thế kỷ 20, văn chương lãng mạn và văn chương hiện thực châu Âu hầu như cùng lúc tràn vào đời sống văn hóa xã hội nước ta, nó trở thành một trong những tác nhân mạnh nhất khiến văn chương Việt Nam có bước phát triển mạnh mẽ. Bởi tâm trạng của dân ta, nhất là tâm trạng của các tầng lớp dân chúng thành thị rất nhiều trăn trở, bức xúc trước thực trạng đất nước, nên hầu hết các nhà văn có tài và tâm huyết với đời, đều viết theo 'khuynh hướng tả thực', như đương thời người ta đã gọi. Ðương nhiên, các nhà văn ta, nhất là những người có tài và có tri thức, đều đọc văn chương lãng mạn cùng văn chương hiện thực thế giới, để tiếp thu những giá trị trong đó. Những giá trị ấy là văn hóa. Cũng như các tài năng văn chương khác cùng thời, Ngọc Giao tiếp thu những giá trị văn hóa trong văn chương châu Âu, và làm nhà văn của cuộc sống Việt Nam, cuộc sống có cội nguồn quá khứ từ ông bà cha mẹ, và cuộc sống ngổn ngang trăm mối mà thật nhiều nỗi khổ đau, chua xót, diễn ra hằng ngày, ngay trước mắt ông. Trong cuộc sống ấy, có người thuộc dòng tôn thất giàu sang, danh vọng ở Huế đã sa sút, ra tá túc ở một xó nhỏ phố Khâm Thiên, làm nghề dạy đàn, nhưng suốt ngày nằm mọp bên bàn đèn thuốc phiện, cô con gái tên Hương đẹp như hương như hoa hầu hạ. Kết cục, để có tiền cho cha sống, Hương phải bán thân cho nhà thổ... (truyện Ông thầy đờn). Chỉ là một truyện ngắn, nhưng nó đủ hé mở cho người đọc thấy cảnh suy sụp tang thương của một thời đại cũ kỹ già nua. Trong cuộc sống ấy, có những kẻ háo danh thèm được gọi là văn sĩ, đã dấn thân vào nghiệp văn chương để rồi bị ăn những quả lừa của đám người nhốn nháo trong cái chợ văn chương ê ẩm (các truyện Quan báo, Tôi là thi sĩ). Cái xã hội thuộc địa ấy, đầy những nghịch cảnh, nhất là những nghịch cảnh của loại người sống dưới đáy. Ngọc Giao nhìn rõ bản chất sự đời, do bị xô đẩy đến hết đường sống, con người đã mất hết sự trong sạch và đã làm những việc bất lương, như các nhân vật trong Ông thầy đờn, Tội lỗi ngoài ngưỡng cửa, Người cha...
Như ta đã biết, Vũ Trọng Phụng tả thực vô cùng sắc sảo, có khi sắc nhọn đến tàn nhẫn. Nguyễn Công Hoan thì lột tả hết cái xấu của con người ra và cười thật chua cay. Còn Ngọc Giao, chúng tôi nghĩ, ông đã phơi bày trên trang sách những số phận đắng cay của các kỹ nữ, gái điếm với một sự xót thương; mô tả thân phận của anh mõ làng, người đưa thư, cô gái muộn chồng...với một sự cảm thông, chia sẻ. Ngọc Giao viết không ít truyện tình ái, nhiều nhân vật nữ bị sa vào giang hồ, trụy lạc. Nhưng ông không đặc tả các cảnh trụy lạc, mà dùng một lối diễn tả tinh tế đủ để người đọc hiểu được trạng huống trụy lạc. Có thể nói, đó là tình thương của ông đối với nhân vật của mình, cũng là đối với người đời. Ðọc Ngọc Giao, chúng ta cảm thấy ông luôn khát khao một cuộc sống trong sạch và lương thiện cho mỗi người, cho xã hội con người!
Trong nhiều tác phẩm của Ngọc Giao còn có một miền cuộc sống nằm thật sâu trong tâm khảm nhà văn, đó là ký ức của riêng ông. Ông viết về nó, như Nguyên Hồng viết Những ngày thơ ấu; lại như Hồ Dzếnh viết Chân trời cũ. Trong miền cuộc sống này, rất đậm hình bóng một người mẹ qua đời quá sớm, để lại trên quê nhà quạnh quẽ một đứa con cô đơn với tuổi thơ nhiều buồn tủi. Bà nhập vào nhiều nhân vật người mẹ, hoặc người vợ trong các tác phẩm Một chuyện của lòng, Những hình bóng cũ, Những ngày thơ ấu, Ðiêu tàn... Nhà văn viết về ký ức của riêng ông, nhưng khi thành tác phẩm, nó như là ký ức của xã hội đương thời. Bởi, không ít người trong xã hội đang sống với tâm trạng không tìm thấy hạnh phúc trong thực tại; họ muốn dựa vào quá khứ, nhưng quá khứ cũng đầy thương đau, xa xót. Ở những tác phẩm nặng về hoài niệm này, văn chương Ngọc Giao hay lạ lùng. Những trang văn của một tâm hồn có chút yếu đuối, nhưng thật giàu mỹ cảm, viết về mẹ, cha, về những người thân yêu, đã làm nên một Ngọc Giao đặc sắc, hơn người!...
Những ngày Hà Nội tạm bị chiếm, một người bạn là Tam Lang Vũ Ðình Chí đã mời ông cùng làm tờ báo Lẽ sống. Chỉ thời gian ngắn, Lẽ sống bị đóng cửa; các ông lại xin ra tờ Lên đường. Rồi Lên đường cũng bị buộc đình bản; các ông tiếp tục xin ra báo Công tội... Trong lưới kiểm duyệt khắc nghiệt, thậm chí chính quyền bù nhìn có thể đàn áp, Ngọc Giao vẫn viết. Những truyện ngắn tả thực của ông như Cát bụi, Cụ Quận ăn tết vui rất đậm tính phê phán. Ông viết một loạt phóng sự như Buôn xác, Ông chọc tiết, Hoang thai, Ông Kễnh, Cuội già...với cách tả thực, phê phán hết sức sắc nhọn. Bộ tiểu thuyết gồm hai tập, tập đầu là Ðất, xuất bản năm 1940, tập tiếp theo là Xã Bèo - người của đất, Ngọc Giao viết trong lòng Hà Nội tạm bị chiếm. Nội dung bộ tiểu thuyết tâm lý xã hội này ông ấp ủ nhiều năm trời: người nông dân dù gì cũng gắn bó sống chết với quê cha đất tổ, với làng mạc ruộng đồng.
Với tài năng nắm bắt tâm lý nhân vật, Ngọc Giao viết nhiều nhất về những kiểu người chỉ Hà Nội mới có. Ðó là ông Lâm, chủ quán cà-phê chuyên sưu tầm tranh và chữ ký của các nghệ sĩ. Ðó là Vũ Ðình Long, chủ nhà in Tân Dân mà ông gọi là 'tiên ông'. Ðó là Lan Khai si mê sách một cách kỳ khu... Với giọng văn trữ tình và tinh tế, Ngọc Giao viết nhiều bài ký về đời sống người Hà Nội xưa và nay, như những 'đặc sản' riêng Hà Nội mới có. Ðó là thú chơi cây cảnh, là chuyện sân khấu với biết mấy vui buồn, là nghề in ấn, là chuyện những hành khất - thi nhân dân gian cứ đêm Ba mươi là gõ ống nứa và đọc vè chúc Tết các chủ nhà để xin ăn... Chúng tôi nghĩ, không nhà văn nào viết về Hà Nội với lối văn phong tục mà hay thấm thía như ông. Trong lần nở hoa thứ hai, cây lão mai Ngọc Giao dường như dâng cả cho Hà Nội, mảnh đất thân yêu đã nuôi dưỡng mình suốt đời. Và rồi, bài ký Hà Nội cũ nằm đây viết tháng 5-1996, một năm trước khi nhà văn qua đời, là tác phẩm chứa đựng những tâm sự cuối cùng, nặng nỗi quan hoài của ông với bãi An Dương nơi ông cùng Thâm Tâm, Trần Huyền Trân, Nguyễn Bính... từng nương náu một thời gian. Tác phẩm văn chương này đẹp lạ thường, nó như đợt hoa cuối cùng của cây lão mai Ngọc Giao, đem trút hết cả cho Hà Nội.
(nguồn:bao nhandan)
ANH CHI
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét