GS Nguyễn Minh Thuyết: “Muốn giàu thì đừng chọn nghề giáo”

Trước khi trở thành một Đại biểu Quốc hội với khí chất thắng thắn, đanh thép trên nghị trường (Quốc hội khóa XI, XII), GS. Nguyễn Minh Thuyết là một nhà giáo tâm huyết.

Nhân dịp 20/11, ông đã dành cho báo điện tử Infonet ít phút để trải lòng về đạo làm thầy, những suy tư về mối quan hệ thầy trò trong xã hội hiện đại.

Một miếng giữa làng bằng một sàng xó bếp

-GS suy nghĩ như thế nào khi gần đến ngày 20/11, trên các phương tiện truyền thông đưa nhiều so sánh như “phong bì của cô giáo ngày 20/11 mua được xe Vespa”?

Tôi thấy rất đáng buồn. Những bài báo đó, có thể đăng vào lúc khác, chứ không nên đăng đúng dịp 20.11, vì nó có thể gây chạnh lòng những thầy cô chân chính, những thầy cô đang vật lộn với khó khăn để dạy chữ ở hải đảo, vùng sâu, vùng xa, sự hy sinh của họ quá lớn.

Nếu đánh đồng như vậy là xúc phạm đến số đông thầy cô chân chính. Hiện nay có những chuyện tiêu cực ảnh hưởng đến hình ảnh nhà trường, thầy cô, nhưng không phải thầy cô nào cũng vướng phải.

GS. Nguyễn Minh Thuyết: "Đánh đồng chuyện nhận phong bì là xúc phạm đến số đông thầy cô chân chính".

Tuy nhiên, tôi cũng cảm thấy buồn vì hiện tại một bộ phận nhà giáo thay đổi nhiều quá, làm ảnh hưởng đến hình ảnh của nghề giáo. Nhưng trong xã hội, cái tốt – xấu luôn song hành. Bên cạnh những mặt tiêu cực thì cũng nên nêu những tấm gương điển hình, để chí ít những thầy cô giáo tương lai đang ngồi trên ghế giảng đường sư phạm còn có lòng tin vào nghề.

-GS có nghĩ rằng mối quan hệ thầy trò ngày nay đã thay đổi quá nhiều so với trước kia?

Tôi không phủ nhận là hiện tại đồng tiền đã xen vào làm vẩn đục mối quan hệ thầy – trò.

Trước khi có nền kinh tế thị trường, quan hệ thầy trò đơn giản hơn, đại bộ phận ít bị vẩn đục vì những tác động của yếu tố vật chất. Trong chiến tranh ai cũng nghèo như ai, làm gì có tiền mà cho nhau. Lúc đó, kỷ luật đoàn thể, trường lớp rất nghiêm.

Tôi nhớ có lần tôi hướng dẫn khóa luận tốt nghiệp đại học, sinh viên tôi hướng dẫn là cán bộ đi học, trước khi bảo vệ có mang tặng thầy chiếc bật lửa Trung Quốc. Món quà rất nhỏ thôi nhưng tôi kiên quyết không nhận, dù trò lúc đó rất tha thiết mong thầy nhận để cảm ơn công sức thầy đã hướng dẫn. Lúc đó đồng tiền chưa thể xen vào giữa mối quan hệ thầy – trò như bây giờ.

Nhưng sau này, từ khi bắt đầu xây dựng kinh tế thị trường thì yếu tố vật chất đã len lỏi vào quan hệ thầy trò, khiến mối quan hệ này phức tạp hơn. Tôi thì lúc này đã làm quản lý, đôi khi cũng phải đóng vai phân giải nhiều chuyện, mà giờ nghĩ lại tôi cũng thấy phiền lòng và rất buồn. Có nhiều trường hợp sinh viên gửi thư tận nơi tố cáo thầy nọ, cô giáo kia ăn hối lộ, cầm tiền của sinh viên…

Tiền lương của giáo viên, người thầy tuy so với xã hội không đáng là bao, nhưng khi người thầy đã cầm một đồng của Nhà nước thì “một miếng giữa làng hơn một sàng xó bếp”, đó là danh dự của người thầy.

Chính sách luân chuyển giáo viên cũng cần thay đổi, để học sinh vùng cao có thể được học giáo viên giỏi. Tránh tình trạng, giáo viên giàu kinh nghiệm đổi xô vào một trường, một nơi khiến các bậc phụ huynh lao vào cuộc đua chạy trường chạy lớp cho con em mình.

Trước kia, có quy định rất rõ ràng, trong đời làm nghề, giáo viên phải có ít nhất 5 năm đi dạy tại các vùng sâu, xa. Nhưng hiện nay chỉ anh nào không chạy chọt được thì ra trường mới đi miền núi, vùng sâu vùng xa. Còn ai đã chạy được về thành phố lớn rồi thì không bao giờ chuyển đi vùng sâu cùng xa nữa.

Làm thầy là nghề tích thiện

-GS có nói nếu sợ nghèo thì đừng chọn làm nghề giáo, nhưng hiện nay nhiều người cho rằng, nghề giáo viên mới là nghề đem lại sự giàu có, khi kinh tế thị trường đã chi phối rất mạnh trong các mối quan hệ xã hội...

Nếu thầy cô là người dạy giỏi, có thể dạy ngoài giờ tại các trung tâm, câu lạc bộ, ở đó họ sẽ có thu nhập khá, không ai cấm việc đó cả. Uy tín, chất lượng dạy của thầy cô sẽ mang lại thu nhập chính đáng cho họ.

Còn nếu nói về mặt trái, tiêu cực, thì trước nay chưa có ai làm giàu được bằng nghề thầy giáo mà nghề đó là nghề tích thiện. Nghề thầy giáo và thầy thuốc được coi trọng là bởi đó là những nghề tích thiện để làm việc thiện, tích phúc đức cho con cháu mai sau.

Chính vì hiện nay quan niệm sai lệch, coi nghề giáo như một nghề kiếm sống bình thường nên mới có chuyện thầy cô nhận tiền của học sinh, hay cô giáo dán băng keo vào miệng học sinh….

Hiện nay thu nhập của thầy cô quá thấp, nhưng thu nhập chung của xã hội cũng rất thấp nên nếu thầy cô muốn cải thiện cuộc sống bằng cách lấy tiền của phụ huynh học sinh thì điều đó là phi lý, mình không thể đẩy khó khăn của mình cho người khác; lấy tiền của người cũng khó khăn như mình để làm giàu cho mình được. Trong khi đó xã hội có nhiều ngành nghề có thể làm giàu được, không nhất thiết cứ phải là nghề giáo. Còn nếu đã chọn thì phải xác định. Mỗi nghề có một đòi hỏi, nếu đã chọn thì phải chấp nhận.

-GS nói nghề giáo là một nghề hay. Xin ông cắt nghĩa từ “hay” ở đây là gì?

Trong xã hội ta có hai nghề được gọi là thầy, luôn được xã hội coi trọng: đó là thầy giáo và thầy thuốc nhưng mỗi nghề lại có cái sướng, cái khổ khác nhau. Thầy giáo luôn được tiếp xúc với người trẻ, mà tiếp xúc với người ta trong trạng thái tươi tắn, vui vẻ nhất.

Nghề dạy học là nghề tích thiện. Suốt 34 năm đứng trên bục giảng, tôi có cơ hội truyền đạt những gì mới nhất mà mình nghiên cứu được cho lớp người nối nghiệp mình, nên tôi thấy rất hào hứng. Cái “hay” nữa của nghề giáo, là làm thầy, được tiếp xúc thường xuyên với người trẻ, thì bản thân mình cũng tươi trẻ mãi.

Tiền đi xin việc, giáo dục bị bỏ rơi

-Nếu chấm điểm cho chất lượng giáo dục hiện nay, GS sẽ chấm điểm mấy?

Nói một cách công bằng, qua mấy chục năm đổi mới rồi nhưng càng ngày nền giáo dục càng bộc lộ quá nhiều vấn đề, nếu không gỡ ra được thì rồi sẽ phải chịu hậu quả. Thường phải gỡ ra bằng chiến lược chính sách nhất quán, nhưng tiếc rằng chúng ta không có.

-Khi còn giữ trọng trách trong Quốc hội, GS đã không ít lần đăng đàn với những phát biểu thẳng thắn nhiều khi gây “động chạm” về phát triển giáo dục. Còn điều gì khiến GS băn khoăn khi dời nghị trường?

Còn nhiều chứ. Khi hoạt động Quốc hội tôi cũng có nhiều ý kiến đóng góp về phát triển giáo dục, có những ý kiến được tiếp nhận, có những ý kiến không. Ví như chuyện mở đại học tràn lan, thử hỏi nước ta có bao nhiêu khu công nghiệp, chế xuất, một năm nhu cầu nhận những người tốt nghiệp đại học là bao nhiêu? Tính sơ sơ mỗi năm có khoảng 400.000 người tốt nghiệp ĐH, trong khi nhu cầu xã hội chỉ chỉ tiếp nhận vài chục ngàn người; hay các ý kiến của tôi về phân ban, về “2 không, 2 tốt” của ngành giáo dục… Nhưng cuộc sống là thế, không phải tất cả những điều mình nói ra sẽ được người khác chấp thuận.

Nhưng có điều mừng, là có nhiều ý kiến của tôi giúp nhiều người hiểu rõ hơn, công bằng hơn về giáo dục. Ví dụ, có ý kiến so sánh giáo dục ở Việt Nam được đầu tư nhiều hơn ở Mỹ, dựa trên con số đầu tư tính trên tỉ lệ GDP. Nhưng GDP của Việt Nam và Mỹ là 2 con số hoàn toàn khác. Con số đầu tư vào giáo dục của Mỹ là số tiền gấp nhiều lần Việt Nam. Hay là chuyện đầu tư cho giáo dục chiếm 20% ngân sách, nghe như vậy thì ai cũng thấy rất to, nhưng thực ra không hẳn vậy.

Chi cho giáo dục của chúng ta hiện nay bao gồm cả đầu tư cho đào tạo cán bộ hội, đoàn thể, từ cấp xã lên đến trung ương, nên phần ngân sách dành cho phổ thông trung học chỉ bằng 10%, phần cho đại học chỉ được khoảng 9%... Chưa kể là các tỉnh không sử dụng hết số đầu tư đó, như năm 2008, các thành phố lớn như Hà Nội, Tp.HCM chỉ tiêu hết 30-50% ngân sách đầu tư cho giáo dục đào tạo.

- GS kỳ vọng gì về sự phát triển của nền giáo dục Việt Nam trong 5 hay 10 năm tới?

Nói kỳ vọng thì rất khó. Với cung cách làm việc hiện nay, tôi có cảm tưởng ngành giáo dục chạy theo dư luận quá nhiều, thấy kêu đâu sửa đấy, hỏng đâu vá đấy, chứ không có giải pháp chiến lược lâu dài, kiên định lập trường để phát triển.

"Tôi có cảm tưởng ngành giáo dục chạy theo dư luận quá nhiều, thấy kêu đâu sửa đấy, hỏng đâu vá đấy".

Hơn nữa, ngành giáo dục đang chaỵ theo số lượng hơn là chất lượng, điển hình như vẫn đặt ra chỉ tiêu phấn đấu đạt 400 sinh viên/một vạn dân, hay đến năm 2020 có 573 trường đại học, cao đẳng… trong khi cái xã hội đòi hỏi là chất lượng chứ không phải số lượng.

Nền kinh tế và thị trường lao động nhiều hạn chế không tạo áp lực để buộc ngành giáo dục phải nâng cao chất lượng. Dù khối tư nhân cũng tuyển người thực sự có nghề, nhưng khối nhà nước thì tuyển người thiếu khách quan, nhiều khi dùng tới “sân sau” để tuyển dụng.

Tôi đã biết có trường hợp xin đi dạy ở trường rất xa mất 80 triệu; hay xin vào làm y tế học đường ở trường tiểu học cũng 30 triệu. Thị trường lao động không kích thích học sinh học giỏi, không cần học giỏi chỉ cần có tiền để xin việc thì làm sao giáo dục đi lên được.

Cuối cùng, nếu chính sách đãi ngộ, tuyển dụng vẫn như hiện nay thì giáo dục khó phát triển. Nên một số địa phương như Nam Định bất đắc dĩ phải đưa ra quyết định cực chẳng đã là không tuyển công chức đào tạo tại chức, điều này thể hiện quyền sàng lọc của xã hội đối với chất lượng đào tạo.

“Vẫn muốn có một chức nữa”

-Nếu bây giờ được lựa chọn lại, ông có chọn nghề làm thầy không, thưa GS?

Chắc chắn là tôi sẽ chọn nghề thầy giáo. Nhưng tôi thích dạy đại học. Thú thực là dạy phổ thông bây giờ vất vả lắm.

Lúc đầu, cũng như nhiều nam thanh niên khác, tôi không thích nghề dạy học, dù gia đình tôi vốn có truyền thống học sư phạm. Trước đây ông cụ thân sinh ra tôi cũng là một thầy giáo, rồi đến chị gái tôi cũng là một giáo viên. Tôi còn nhớ như in hồi nhỏ, chị gái tôi học trường Sư phạm, có lần, tôi tò mò hỏi chị: "Làm sao thích nghề dạy học được?". Chị tôi bảo: "Vào trường, học mãi rồi cũng quen, cũng thích". Tôi cứ ngờ ngợ.

Nhưng ghét của nào, trời trao của nấy. Tốt nghiệp trường ĐH Tổng hợp Hà Nội, tôi được phân công lên dạy ở trường ĐH Sư phạm Việt Bắc. Đến với nghề do phân công của tổ chức, nhưng vào nghề rồi thì thấy nghề dạy học rất hay.

-Cuộc sống của một GS, thầy giáo phía sau nghị trường có khác gì trước đây, thưa ông?

Thời gian này tôi ít tham gia công tác giảng dạy hơn, mà muốn chú trọng vào công việc nghiên cứu, viết sách. Tôi và bà xã vừa hoàn thành xong cuốn giáo trình hướng dẫn giảng dạy dày 400 trang, dự kiến sẽ xuất bản vào đầu năm sau.

-Điều GS mong mỏi nhất bây giờ là gì?

Là thèm được có cháu gọi bằng ông. Cái chức này không phải qua khâu xét duyệt, tổ chức nào, nhưng lại rất quan trọng và khó (cười lớn).

-Xin trân trọng cảm ơn ông.

Hương Giang-Trường Giang
(thực hiện)

(giaoducbaomoi.com)